Dış ticaret engelleri
Rekabetin arttığı küreselleşen dünyada ülke içi pazarların doygunluğa ulaşması ile dışa açılmalar gözde haline gelmeye başladı. Uluslararası piyasalar her ne kadar kârlı görünse de riskleri göz ardı edilemez. Riskler bizi her yerde ziyaret ediyor ve hayatımıza eşlik etmekte aktif rol oynuyor. İnsan ilişkilerinin katlanarak arttığı 21.yüzyılda paylaşılan tüketim ürünleri de gittikçe artmaktadır. İlişkilerin artmasından kaynaklı yeni üretim odakları yeni riskleri de beraberinde getiriyor. Risk yalnızca insan temelli bir olağanüstü hal değildir. Doğanın dahi bizlere birçok sürprizi olmaktadır. İnsan doğanın bir ürünü olduğu için risklere alışmalı ve onları kontrol edilebilir hale getirmelidir. Kimi zaman özellikle risk doğurmalıdır. Kulağa anlamsız gelse de durgun ekonomiyi hareketlendirecek dalgalanmalar için bazı zamanlar riskli faaliyetler gereklidir.
Neden risk olmadan ekonomik faaliyetlere girişemiyoruz?
Yukarıda da bahsettiğimiz gibi insan temelli yapay aksiyonlar gelişme ve sonuç kısımlarında her zaman endişeye mahal verecektir. Ekonomik atılımlarda giriş kısmında hareket çizelgesi rahatlıkla oluşturulur. Gelişme kısımları yatırımların olumlu yahut olumsuz seyrettiği bölümdür. Sonuç kısmında ise girişimci kar ya da zarar elde eder. Ekonomi riskler silsilesidir.
Ülke pazarlarında küçük işletmeler bile tehditkar bir iktisadi hareketlenme içinde iken dünya pazarının göz korkutması çok doğaldır.
Dünya Pazarı
Spekülatif hareketler yalnızca iç piyasaya özgü değildir uluslararası piyasalar da beklenmedik hareketlenmelere oldukça müsait piyasalardır. Milli kalkınma ve büyüme açısından ihracat ve ithalattan oluşan uluslararası piyasalar sağladığı kazançlar ile geçmiş yıllara nazaran daha çok talep görüyor. Bu yüzden ülkeler serbest ticaretin önündeki engelleri kaldırıp riskleri en aza indirmeye çalışıyor.
Engellerin azaltılması yönünde anlaşmalar, hukuki reformlar, sözleşmeler vb. birçok açılım yapılmıştır. İhracat ve ithalatın serbest ticari bölgelerde etkinliğini sürdürebilmesi için anlaşmaların içeriği oldukça önemlidir. Çünkü ticaret serbestisini arttırırken yapılacak ihracat ve ithalatta ülkeler kişisel kısıtlamalara uğratılabilir. Sonuç itibarıyla yine bir engel ile karşılaşılmış olur. Bu tarz etik olmayan anlaşmalardan kaçınmak gereklidir. Etik yönden sorun yaratacak anlaşmalardan kaçınmanın yolu ise uluslararası hukuku etkin olarak kavramak ve uygulamaktan geçer. Uluslararası hukuk somut olarak anlaşılmalı ve iyi bilinmelidir.
Dış Ticaret Engelleri
Ticari engeller doğal ve yapay engeller olmak üzere iki başlıkta toparlanabilir. Doğal engellerden kaçınmak kolay olmayabilir. Üstelik imkansız olduğu haller de mevcut. Peki nedir bu doğal engeller ?
Dünyanın organik yapısından kaynaklı ortaya çıkan engellerdir. Coğrafi konum, iklimsel koşullar, ülkeler arası mesafeler ihracat ve ithalatta maliyet yaratıcı unsurlardır. Teknoloji ve ilerleyen sanayileşme maliyetleri azaltsa da coğrafi uzaklığın önüne geçmek mümkün değildir. Mesafeyi kısaltmanın yolu lojistik (fiziksel dağıtım) çalışmalarını verimli hale getirmekten geçiyor. Dağıtımda maliyeti azaltmak bir nevi engellerde iyileşme yaratsa da yeterli olmayacaktır. İhracatın yapıldığı az gelişmiş ülkelere dağıtım yapılırken ürünlerin seyahat ettiği güzergahın engebeli coğrafi özelliğe sahip olması ihracatı zorlaştıracaktır. Bu ihracatı durdurmasa da maliyeti artıran bir etkendir.
Okyanus mesafeleri ticari faaliyetleri zorlaştırsa da nakliye ağında süratli bir gelişim mevcuttur. Kısa zamanda ve tehlikesiz şekilde ulaştırılan ürünler ihracatın ülkeye olan kazancını yükseltir. Hava, kara ve deniz ulaşımlarında yük-maliyet ilişkisi, gelişen teknoloji sayesinde iyileşiyor.
Mesafelerin yanı sıra doğal engeller içerisinde bulunan bir diğer alt başlık kültürel ve sosyal motiflerdir. Ülkeler; konumları, iklimleri, uluslararası ilişkileri, dini yönelimleri, ahlaki yapılanmaları ve etnik kökenleri gibi özelliklerinden kaynaklı birbirlerinden farklıdır. Farklılıklar birçok alanda çeşitlilik doğurmaktadır. Değişik yemek kültürü, kıyafet zevkleri, kozmetik ürünler, pratik teçhizatlar ülkeden ülkeye sınırsız renklilik yaratıyor. Renkliliklerin dezavantajı ise kişisel zevk ve isteklerin ihracata engel olması yönünde kendini gösteriyor. İhracat yapılacak bir ülkenin talepleri folklorik yapısı ile oldukça iç içedir. Kimi ürünler satışı yapacak ülkede gereğinden fazla arz edildiğinde ihraç edilmeye gidilir. Fakat ürünün farklı kültürel yapılardan kaynaklı dışarıda talebi olmayabilir. İhracatı olumsuz etkileyen bu ve bunun gibi durumların üstesinden gelmek fiziksel (doğal) koşullara kıyasla daha kolaydır. Gün geçtikçe artan iletişim ağları ülke vatandaşlarının benzer ürünlere ihtiyaç duymasına neden olmaya başladı.
Gelelim dış ticaretin önünde insan temelli yapay engellere.
Ülkeler gelişmişlik düzeylerine göre gelişmiş, az gelişmiş ve gelişmemiş olmak üzere üç kıstasta değerlendiriliyor. Yurt içi hasılaların ve kalkınmanın bütün olarak ele alındığı gelişmişlik değerlerine göre kimi ülke korumacı politikalar izliyor. Ekonomik bağımsızlığın korunması amacı ile ülke içinde yapılan kısıtlayıcı politikalar, ihracatçı firmaların önünde engel oluşturuyor. Engeller yalnız ihracat ile sınırlı değil, ithalatta da engellemeler yapılmaktadır.
İlk akla gelen kısıtlama politikası gümrük vergileridir. Gümrük vergileri ithal edilen mallar üzerinden belli oranlarda alınan vergilerdir. Vergiler ithalatçı firmaların maliyetini arttırmaktadır. Maliyetin artması ile ülke içi ithal mal fiyatları yükselir. Bu şekilde tüketici yerli mala yönlendirilmeye çalışılır. İthalatın yükünün azaltılması hedeflenir. Fakat dış ticarette ithalatçı firmalar adına engel teşkil eden bir unsurdur.
Bir diğer dış ticaret engeli ise ticaret kısıtlamalarıdır. Kısıtlamalar arasında kota, ambargo, kambiyo kontrolleri ve idari düzenlemeler yer almaktadır. Gelelim bu kavramların neler olduğuna.
1. Kota
Dışalım yöntemi ile yurda getirilecek olan ithal mallara, miktar veya değer yönünden hükümetin bir üst sınır belirlemesidir. Yerli üretimi korumayı ve güven oluşturmayı hedefleyen bir sınırlamadır. Üç farklı kota türü bulunmaktadır:
- Global Kota: Bu kota türünde yalnızca ithal edilecek malın miktarı ya da değeri belirlenmektedir. Kota uygulamalarını kullananlar üzerinde herhangi bir belirleyicilik yoktur. Bu yüzden başvuru yapıldığı esnada ilk başvuranlar kazançlı olmaktadır.
- Tahsisli İthal Kotaları: İkinci kota türü olan tahsisli kota sisteminde lisans belgesi ile ithalat kotası, kişiler arasında belli kriterlere göre dağıtılmaktadır. Firmalar üretim, kapasite vb. özellikler esas alınarak değerlendirilir.
- Gümrük Tarife Kotaları: Haksız kazanç sağlamanın önüne geçmek için uygulanan sınırlamalardan bir diğeri gümrük tarife kotalarıdır. Bu sistemde kota, miktar ve gümrük tarifesi ile birlikte uygulanmaktadır. İthal edilen mal için bir kota belirlenir. Kotanın dolmasının ardından normal şekilde uygulanan gümrük tarifesi yükseltilir. İthalatçıların iç piyasada ithal mallarını satıp aşırı kazanç elde etmelerinin önüne geçilmiş olur.
2. Ambargo
Dış ticarette en katı kısıtlamalardan biri olan ambargo; hükümet kararı ile bazı malların ülkeye girişlerinin engellenmesidir. Yapılan yasaklamalar iktisadi, politik, ahlaki ve sağlık açısından olabilir. Mal ithalatına konan geniş kapsamlı bir yasaklamadır.
3. Kambiyo Kontrolleri
Döviz üzerinde düzenlemelere gidilerek özellikle dış açık veren ülkelerde ithalatı kısıtlama yoluna gidilir. Yabancı para denetim altında tutularak ne kadar ithalat yapılacağı belirlenir. Öncelikle bu belirleme kotalara bağlıdır. Kotalar eldeki döviz miktarına göre belirlenir. İthalat bedellerini ödemek için ihtiyaç duyulan döviz, hükümetler tarafından denetim altında tutulur. Bu sayede ithalat sınırlandırılır.
Ülkeler bazen kayırmacılık ile bazı ülkelere ithalat ve ihracat ilişkisi yönünden imtiyaz tanıyabilir. Ülkelerin bazı mallarının ithalatını ya da o ülkelere mal satışını engelleyebilir. Tanımlamalarını yaptığımız kota ve ambargo politik kaynaklı da olabilmektedir.
